Stosowanie WIBOR wiąże się bezpośrednio z przepisami prawa bankowego oraz regulacjami unijnymi, które określają zasady zawierania umów i ochrony konsumentów. Kontrowersje dotyczące wskaźnika mogą skłaniać do tezy, że jego wykorzystanie jest niezgodne z przepisami. Czy tak jest faktycznie? Wyjaśniamy, jak WIBOR przedstawia się w świetle prawa bankowego.
Jakie przepisy prawa bankowego dotyczą WIBOR?
Podstawą regulacji jest ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 tej ustawy każda umowa kredytowa musi wskazywać zasady oprocentowania, w tym sposób ustalania stopy zmiennej. Jeśli w dokumencie pojawia się odwołanie do wskaźnika WIBOR, bank ma obowiązek przedstawić klientowi mechanizm jego działania i zasady aktualizacji. Istotne są także przepisy art. 70 Prawa bankowego, które nakładają na instytucję obowiązek badania zdolności kredytowej z uwzględnieniem możliwych zmian wysokości rat.
Na poziomie europejskim podstawą prawną jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011, znane jako BMR. Zostało ono włączone do polskiego systemu prawnego i nakazuje korzystanie jedynie ze wskaźników referencyjnych zatwierdzonych przez organ nadzoru. W Polsce nadzór sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego, co oznacza, że WIBOR może być wykorzystywany w umowach tylko w granicach zgodnych z tymi regulacjami. Dzięki temu ogranicza się ryzyko dowolnego kształtowania oprocentowania przez banki, a kredytobiorcy zyskują większą przejrzystość warunków umów z WIBOR-em.
Co prawo bankowe mówi o kredytach opartych o WIBOR?
Kiedy klient podpisuje kredyt z WIBOR-em, instytucja finansowa musi jasno określić w umowie sposób ustalania oprocentowania oraz częstotliwość jego aktualizacji. Typowo stosuje się WIBOR 3M lub 6M, co powoduje, że rata zmienia się co kwartał lub co pół roku. Prawo bankowe wymaga, aby te informacje były zapisane w sposób przejrzysty.
Umowy z WIBOR-em muszą także uwzględniać obowiązek informacyjny wobec kredytobiorcy. Bank, jeszcze przed podpisaniem dokumentu, powinien przedstawić symulację kosztów kredytu w różnych wariantach oprocentowania. Wymóg ten pozwala klientowi zrozumieć, jak może wyglądać rata w przypadku wzrostu stóp procentowych. Ponadto, przy udzielaniu kredytów z WIBOR-em przepisy art. 70 nakazują bankom oceniać zdolność kredytową również przy wyższych poziomach oprocentowania, aby uniknąć sytuacji, w której rata przekracza możliwości finansowe kredytobiorcy.
Mimo jasnych regulacji pojawiają się pozwy o WIBOR. Kredytobiorcy twierdzą, że banki nie poinformowały ich wystarczająco o ryzyku zmiennej stopy i że wskaźnik nie w pełni odzwierciedla rynek. Spór dotyczy więc nie tyle przepisów, co tego, czy banki rzetelnie wykonały swoje obowiązki. Polskie sądy kierują pytania do TSUE, który ma ocenić, czy klauzule odwołujące się do WIBOR-u były transparentne i czy brak pełnej informacji może prowadzić do ich unieważnienia.
Wpływ zmian w prawie bankowym na WIBOR
Ustawa o prawie bankowym w obecnym kształcie nie jest zmieniana w związku z modyfikacją wskaźników referencyjnych. Prace dotyczące odejścia od kredytów z WIBOR-em prowadzone są w ramach unijnego rozporządzenia BMR oraz działań nadzorczych krajowych instytucji. Za przygotowanie harmonogramu odpowiada Narodowa Grupa Robocza ds. reformy wskaźników referencyjnych. Organ ten w grudniu 2024 r. zaktualizował plan etapów przejścia na nowy wskaźnik.
Nie można jednak wykluczyć, że w przyszłości ustawodawca zdecyduje się zaostrzyć przepisy prawa bankowego, zwłaszcza w zakresie obowiązków informacyjnych wobec klientów. Ważny w tym względzie będzie stanowisko TSUE. Wtedy banki musiałyby dokładniej tłumaczyć zasady zmiennego oprocentowania w umowach z WIBOR-em i później z nowym wskaźnikiem. Możliwa jest także modyfikacja nadzoru nad administratorami wskaźników, co mogłoby wpłynąć na procedury wewnętrzne banków i koszty obsługi kredytów.
Regulacje dotyczące WIBOR wynikają przede wszystkim z ustawy Prawo bankowe oraz prawa unijnego. Przepisy określają m.in. rodzaj oprocentowania, np. zmienne powiązane z WIBOR-em, oraz częstotliwość jego aktualizacji. Obecnie NGR pracuje nad reformą wskaźników referencyjnych, a TSUE analizuje pytania prejudycjalne zadane przez sądy w Polsce. Efekty tych działań pokażą, czy będą potrzebne zmiany w prawie bankowym.