WIBOR od lat wpływa na oprocentowanie większości kredytów hipotecznych w Polsce, jednak mechanizm jego działania dla wielu kredytobiorców pozostaje niejasny. Wraz ze wzrostem rat i rosnącą świadomością konsumentów coraz częściej pojawiają się pytania, czy WIBOR rzeczywiście jest wskaźnikiem obiektywnym i czy w wystarczającym stopniu chroni interesy kredytobiorców. Analiza sposobu jego ustalania oraz praktyki rynkowej pokazuje, skąd biorą się te wątpliwości.
Dlaczego obiektywność WIBOR budzi wątpliwości?
Dynamiczny wzrost oprocentowania kredytów oraz brak przejrzystych informacji na temat źródeł zmian rat sprawiają, że coraz więcej osób zaczyna podważać neutralność WIBOR-u. Wątpliwości dotyczą nie tylko zmienności samego wskaźnika, ale przede wszystkim tego, w jaki sposób jest on wyliczany i kto ma realny wpływ na jego wartość.
Jak obliczany jest wskaźnik WIBOR?
WIBOR obliczany jest na podstawie deklaracji kilkunastu największych banków działających na polskim rynku. Każdego dnia roboczego, około godziny 11:00, banki przekazują administratorowi wskaźnika informacje, po jakiej stopie byłyby skłonne udzielić pożyczek innym bankom na określony czas, na przykład jeden, trzy lub sześć miesięcy. Administratorem wskaźnika WIBOR jest obecnie GPW Benchmark. Istotne jest to, że banki nie muszą faktycznie zawierać takich transakcji – wystarczy, że przedstawią deklarowaną stawkę. Następnie administrator odrzuca wartości skrajne i oblicza średnią z pozostałych danych, która staje się oficjalną wartością WIBOR-u. Problem polega na tym, że kredytobiorcy nie mają dostępu do źródeł tych danych ani do informacji, czy deklaracje banków odpowiadają realnym kosztom pieniądza na rynku międzybankowym. W efekcie kredyty oparte na WIBOR-ze bazują na szacunkach, a nie na rzeczywistych transakcjach. Trudno więc mówić o pełnej obiektywności wskaźnika, skoro banki, które go ustalają, jednocześnie czerpią z niego korzyści w postaci wyższych odsetek. W przeszłości podobny model funkcjonowania wskaźników, takich jak LIBOR, doprowadził do ujawnienia poważnych nieprawidłowości i manipulacji.
Dlaczego banki ustalają WIBOR na szacunkowych założeniach?
Stosowanie deklaracji zamiast rzeczywistych transakcji wynika w dużej mierze ze specyfiki polskiego rynku międzybankowego. Jest on relatywnie niewielki i charakteryzuje się niską aktywnością, szczególnie w odniesieniu do dłuższych terminów. Brak odpowiedniej liczby realnych transakcji utrudnia stworzenie wskaźnika opartego wyłącznie na danych rynkowych. Dla banków deklarowanie stawek jest rozwiązaniem wygodniejszym i mniej transparentnym, ponieważ nie wymaga ujawniania szczegółów operacji finansowych. WIBOR powstał w latach 90. na wzór zagranicznych wskaźników i przez wiele lat opierał się na założeniu, że banki działają w dobrej wierze. Aktualne regulacje nie nakładają jednak obowiązku dokumentowania źródeł deklarowanych kwotowań.
Czy przeciętny kredytobiorca rozumie, czym jest WIBOR?
W praktyce większość kredytobiorców nie potrafi wyjaśnić, dlaczego oprocentowanie ich kredytu zmienia się z miesiąca na miesiąc. Podczas podpisywania umowy banki zazwyczaj ograniczają się do ogólnego stwierdzenia, że WIBOR jest rynkową stopą procentową. Konsument nie otrzymuje szczegółowego wyjaśnienia, kto ustala wskaźnik, na jakich danych się on opiera i jakie ryzyko wiąże się z jego stosowaniem. W rezultacie wiele osób nie jest świadomych skali możliwych wzrostów rat ani konsekwencji finansowych zmiennego oprocentowania. Coraz więcej kredytobiorców, którzy czują się niedostatecznie poinformowani, dochodzi do wniosku, że warto złożyć pozew o WIBOR i zweryfikować, czy umowa została skonstruowana w sposób rzetelny i zgodny z prawem.
WIBOR nie daje konsumentowi żadnej kontroli
Kredyt oparty na WIBOR-ze oznacza dla konsumenta pełne podporządkowanie się zmianom oprocentowania, na które nie ma on żadnego wpływu. Wartość wskaźnika ustalana jest przez banki, a kredytobiorca nie ma dostępu do metod ani danych, które pozwoliłyby mu samodzielnie ocenić zasadność jego wysokości. Jednocześnie banki zachowują stałą marżę, niezależnie od tego, jak bardzo rośnie WIBOR. Oznacza to, że ryzyko wzrostu oprocentowania w całości przerzucane jest na klienta. Taki model trudno uznać za partnerski i przejrzysty. Skoro wskaźnik opiera się na deklaracjach instytucji finansowych, a nie na twardych danych rynkowych, jego obiektywność pozostaje wątpliwa. Dla konsumenta oznacza to brak kontroli nad jednym z najważniejszych elementów kredytu, od którego zależy wysokość comiesięcznych rat.
